Ён трымаў цыгарэту ў роце, пакуль пакаваў рэчы, і жмурыўся, каб дым не трапляў у вочы, таму па твары немагчыма было зразумець, сумны ён, спалоханы, раззлаваны ці ўжо проста абыякавы. Маладая жанчына сядзела ў вялікім фатэлі, як госця, на яе твар падаў прамень ранішняга сонечнага святла, і прыгажосці яе гэта не псавала. А найлепшымі былі, бадай, рукі — загарэлыя, поўныя, прыгожыя.
— Мілы, — гаварыла яна, — я сапраўды не разумею, чаму ўсё гэта не мог зрабіць Білі. Ну, то бок я…
— Што? — спытаў малады чалавек. У яго быў хрыплы голас заўзятага курца.
— Ну, я не разумею, чаму гэта не мог зрабіць Білі.
— Ён занадта стары. Уключы мо радыё. Цяпер могуць даваць някепскую музыку. Паспрабуй хвалю тысяча дзесяць.
Жанчына выцягнула назад руку з залатым заручальным пярсцёнкам, побач з якім блішчэў на мезенцы фантастычны смарагд, адсунула белыя створкі, штосьці націснула, штосьці павярнула. Потым адкінулася ў фатэлі і пачала чакаць, але раптам без дай прычыны пазяхнула. Малады чалавек паглядзеў на яе.
— Што за жахлівы час, каб ехаць, — сказала яна.
— Я ім перадам, — адказаў малады чалавек, перабіраючы стос насовак, — што мая жонка лічыць такі час жахлівым, каб ехаць.
— Думаю, мілы, я буду жахліва па табе сумаваць.
— Я таксама. Белых насовак, здаецца, было больш.
— Не, праўда буду. Насамрэч гэта проста абуральна і ўвогуле...
— Ну добра, — сказаў малады чалавек і закрыў валізу. Ён закурыў цыгарэту, паглядзеў на ложак і паваліўся на яго. Але як толькі ён выцягнуўся, радыёпрымач разагрэўся, і ў пакой уварваліся ўрачыстыя гукі велізарнага духавога аркестра — гралі марш Сузы. Яго жонка адвяла за спіну прыгожую руку і выключыла радыё.
— Мусяць перадаваць штосьці яшчэ.
— Ну не ў такую ж вар’яцкую рань.
Малады чалавек пусціў пад столь крываватае колца дыму.
— Магла б і не ўставаць.
— Але я хацела! — яны разам ужо тры гады, а яна ніяк не навучыцца размаўляць з ім без гэтых перападаў інтанацыі.— Як тут не ўстаць!
— Паспрабуй хвалю пяцьсот семдзесят, — сказаў ён. — Мо там што-небудзь ёсць.
Яго жонка зноў уключыла радыё, і яны ўдваіх пачалі чакаць, ён — з закрытымі вачыма. Праз хвіліну зайграў варты даверу джаз.
— У цябе што, і праўда столькі часу, каб вось так ляжаць?
— Акурат столькі, каб вось так ляжаць. Яшчэ рана.
Раптам ёй у галаву прыйшла сур’ёзная думка.
— Спадзяюся, цябе возьмуць у кавалеры. Кавалеры — гэта так цудоўна! Я проста вар’яцею ад гэтых штуковін, якія ім чапляюць на каўняры! Ну, і ты ж ездзіш конна!

— У кавалерыю, — паправіў малады чалавек, не раскрываючы вачэй. — Але гэта наўрад ці. Цяпер усіх у пяхоту бяруць.
— Які жах, мілы! Чаму ж ты не патэлефанаваў таму чалавеку, вось з такой штукай на твары? Палкоўніку. Мы з ім на мінулым тыдні бачыліся ў Філа і Кені. Ён жа з разведкі і ўсё такое. Не, ну сапраўды, ты ж ведаеш французскую, нямецкую і ўсё такое. Ён прынамсі дапамог бы табе ўладкавацца ў афіцэры. Падумай, як цяжка табе будзе служыць шарагоўцам ці як там яго! Ты, шчыра кажучы, нават з людзьмі размаўляць не любіш.
— Калі ласка, — сказаў ён, — не трэба пра гэта. Я табе ўжо ўсё растлумачыў. Наконт узвядзення ў афіцэры.
— Я прынамсі спадзяюся, што цябе адправяць у Лондан. Не, ну там жа ёсць хоць нейкія культурныя людзі! У цябе ёсць нумар палявой пошты Бабі?
— Так, — схлусіў ён.
У яго жонкі зноў узнікла несумненна сур’ёзная думка.
— Мне б якую ангельскую тканіну... Цвід, напрыклад... ды любую.
Але раптам яна зноў пазяхнула і сказала тое, чаго не варта было казаць:
— Ты развітаўся з цёткай?
Яе муж расплюшчыў вочы і рэзка сеў, апусціўшы ногі на падлогу.
— Вірджынія, паслухай... Я ўчора вечарам не паспеў табе сказаць. Хачу, каб ты раз на тыдзень вадзіла яе ў кіно.
— У кіно?
— Гэта не смяротна, — сказаў ён і паўтарыў: — Раз на тыдзень — не смяротна.
— Вядома ж, мілы, але...
— Ніякіх “але”, — сказаў ён. — Раз на тыдзень — не смяротна.
— Ну вядома ж, дурненькі! Я толькі хацела сказаць...
— Шмат ад цябе не патрабуецца. Яна не маладая ўжо, ну і гэтак далей.

— Але, мілы, ёй зноў пагоршала, праўда. Яна такая... кранутая, нават ужо не смешна. Ну і ўвогуле, ты ж цэлымі днямі з ёй дома не сядзіш.
— Ты таксама не сядзіш, — сказаў ён. — А яна наогул з пакоя не выходзіць, пакуль я яе куды-небудзь не павяду. — Ён нахіліўся бліжэй да жонкі, так што ледзь не зваліўся з ложка. — Вірджынія, раз на тыдзень — не смяротна. Я не жартую.
— Вядома ж, мілы. І праўда, калі ты так хочаш...
Малады чалавек раптам устаў.
— Скажы на кухні, што можна падаваць сняданак, — папрасіў ён, накіроўваючыся да дзвярэй.
— Спачатку пацалуй мяне, жаўнерык, — адказала жонка.
Ён нахіліўся, пацалаваў яе чароўныя вусны і выйшаў з пакоя. Падняўся на адзін лесвічны пралёт, пакрыты тоўсты кілімам, і павярнуў на пляцоўцы налева. Там пастукаў у другія дзверы — да іх была прышпіленая картка старога нью-ёркскага гатэля “Ўолдарф Асторыя” з надрукаванымі літарамі “Просьба не турбаваць”. Наўзбоч была прыпіска выцвілым атрамантам: “Пайшла падпісвацца на Пазыку Свабоды. Хутка буду. Сустрэнь Тома замест мяне — у вестыбюлі ў шэсць. У яго левае плячо вышэйшае за правае і ён курыць цудоўную маленькую люльку. Цалую. Я”. Цыдулка была адрасаваная маці маладога чалавека, і ён упершыню прачытаў яе, калі быў маленькім хлапчуком, а потым яшчэ разоў сто. Чытае і цяпер, у сакавіку 1944-га.
— Заходзьце! Заходзьце! — пачуўся дзелавіты голас.
Малады чалавек увайшоў. Ля акна за картачным столікам сядзела вельмі прыгожая дама гадоў пяцідзесяці з гакам у зграбным бэжавым пеньюары і ў вельмі брудных белых кедах.
— Ну, Дзікі Кэмсан, — сказала яна, — навошта ты ўстаў так рана, лайдак ты гэткі?
— Ды сякія-такія справы, — адказаў малады чалавек, з палёгкай усміхаючыся. Ён пацалаваў яе ў шчаку і, паклаўшы адну руку на спінку яе фатэля, зазірнуў у велізарны альбом, разгорнуты перад жанчынай.
— Як твая калекцыя? — спытаў ён.
— Выдатна. Проста выдатна. Гэты альбом — ты яго і не бачыў яшчэ, бессаромны ты хлопча, — зусім новы. Білі і кухарка будуць аддаваць мне ўсё, што атрымліваюць, дый ты мог бы захаваць для мяне свае.
— Звычайныя амерыканскія гашаныя маркі за два цэнты? Цудоўна прыдумана! — ён агледзеў пакой. — Як радыёпрымач? Працуе?
Прымач быў наладжаны на тую ж хвалю, што і на ніжнім паверсе.
— Выдатна. Зранку я рабіла гімнастыку.
— Слухай, цёця Рэна, я ж прасіў цябе гэтай ідыёцкай гімнастыкі больш не рабіць. Ты ж ёй проста злоўжываеш. Які ў гэтым сэнс?
— А мне падабаецца, — упэўнена адказала цётка і перагарнула старонку альбома. — Мне падабаецца музыка ў эфіры. Усе старыя матывы... Было б несправядліва слухаць музыку і не рабіць практыкаванняў.
— Гэта справядліва. А цяпер выключы яе, калі ласка. Меней сумленнасці, — сказаў пляменнік. Ён крышку пахадзіў па пакоі, а потым цяжка сеў ля падваконня. Паглядзеў на парк, шукаючы сярод дрэваў сцежку, што падвяла б яго да патрэбных словаў пра ад’езд. Ён хацеў, каб яна была адзінай жанчынай у 1944 годзе, якая не сочыць за пясочным гадзіннікам чыйго-небудзь жыцця. Цяпер ён ведаў, што вымушаны паставіць перад ёй свой. Падарунак жанчыне ў запэцканых белых кедах. Жанчыне, якая збірае амерыканскія гашаныя маркі за два цэнты. Жанчыне, якая была сястрой яго маці і пісала ёй цыдулкі на картках старой “Ўолдарф Асторыі”. Ці варта ёй гэта ведаць? Ці варта глядзець на дурны бліскучы пясочны гадзіннічак?
— Калі ты вось так моршчыш лоб, то выглядаеш як твая маці. Ага. Зусім як яна. Ты яе ўвогуле памятаеш, Рычард?
— Памятаю, — ён на момант задумаўся. — Яна ніколі не хадзіла. Яна заўжды бегала, а потым у якім пакоі раптам спынялася. Яшчэ яна заўжды насвіствала скрозь зубы, калі зашморгвала ў маім пакоі фіранкі. Амаль заўсёды адзін матыў. Я ўвесь час памятаў яго, пакуль быў дзіцем, але пасталеў і забыў. Потым у каледжы ў мяне быў сусед з Мэмфіса, аднойчы ён заводзіў старыя кружэлкі — штосьці з Бэсі Сміт, штосьці з Ці Гардэн, і там была адна песня, яна мяне проста агаломшыла... мелодыя, якую скрозь зубы насвіствала маці, так! Яна называлася “Не магу быць добрай у нядзелю, калі тыдзень я гарэжу спрэс”. Але адзін хлопец, яго звалі Алтрыеві, наступіў у канцы семестра на кружэлку, і больш я яе ніколі не чуў, — ён памаўчаў. — Вось і ўсё, што я памятаю, дурасць нейкая.

— Памятаеш, як яна выглядала?
— Не.
— Яна была што трэба! — цётка падперла падбароддзе худой зграбнай рукой.— Твой бацька не мог уседзець на месцы, калі маці выходзіла з пакоя. Ківаў як дурань, калі да яго звярталіся, а сам не адводзіў вачэй ад дзвярэй, з якіх яна выйшла. Ён быў дзіўны і нейкі грубы чалавек. Нічым не цікавіўся, толькі зарабляў грошы і глядзеў на тваю маці. Ну і катаў яе на той жудаснай яхце, што тады набыў. Ён надзяваў такую забаўную ангельскую матроскую шапачку. Гаварыў, дасталася ад бацькі. Твая маці заўжды яе хавала, калі яны збіраліся катацца.
— І гэта адзінае, што тады знайшлі, так? — спытаў малады чалавек. — Гэтую шапачку?
Але цётчын позірк ужо ўпаў на старонку альбома.
— О, якая прыгажосць! — сказала яна, падносячы адну марку да святла. — У яго такі мужны, валявы твар з перабітым носам. Гэта Вашынгтон.
Малады чалавек устаў.
— Вірджынія сказала на кухні, каб падавалі сняданак. Мне ўжо лепш ісці, — сказаў ён, але не выйшаў, а наблізіўся да картачнага століка і сеў. — Цёця Рэна, паслухай мяне хвілінку.
Яна падняла на яго разумны твар.
— Цёця... м-м-м... разумееш, пачалася вайна... М-м-м... Ну, ты ж бачыла ў кіначасопісах, так? Ну, чула па радыё і ўсё такое, праўда?
— Безумоўна! — фыркнула яна.
— Ну вось, я з’язджаю. Павінен. Еду сёння раніцай.
— Я ведала, што ты павінен, — сказала яна без панікі, без сентыментальнага плачу па “апошнім”. Цудоўная жанчына, падумаў ён. Самая нармальная ў свеце.
Малады чалавек устаў, пакідаючы ёй свой пясочны гадзіннік без непатрэбнай далікатнасці — толькі так і правільна.
— Вірджынія будзе часта да цябе зазіраць, мілая, — сказаў ён. — І вадзіць у кіно. На наступным тыдні ў “Сатан” будзе стары фільм Філдса. Ты ж яго любіш.
Цётка таксама ўстала, але хуценька праслізнула міма яго.
— У мяне для цябе рэкамендацыйны ліст, — абвясціла яна. — Да майго прыяцеля.
Яна падышла да пісьмовага стала, не вагаючыся высунула левую верхнюю шуфляду і дастала белы канверт. Потым вярнулася да століка, дзе ляжаў альбом з маркамі, мімаходзь сунуўшы канверт пляменніку.
— Ён не запячатаны, — сказала яна. — Прачытай, калі хочаш.
Малады чалавек паглядзеў на канверт. Валявым цётчыным почыркам ён быў падпісаны нейкаму лейтэнанту Томасу Э. Кліву-малодшаму.
— Цудоўны малады чалавек, — сказала яна. — Служыць у шэсцьдзесят дзявятай. Ён прыгледзіць за табой, я нават не хвалююся, — і дадала выразна: — Я ўжо два гады таму ведала, што гэта здарыцца, і адразу падумала пра Томі. Ён будзе да цябе спагадлівы,— яна зноў павярнулася, цяпер хутчэй няўважліва, і ўжо марудней вярнулася да стала. Зноў высунула шуфляду і дастала вялікі фотаздымак у рамцы, на ім — хлопец у форме малодшага лейтэнанта ўзору 1917 году з высокім каўняром.
Хістаючыся, яна падышла да пляменніка і падала яму фатаграфію.
— Вось яго здымак, — сказала яна. — Здымак Тома Кліва.
— Трэба ісці, цёця, — сказаў малады чалавек. — Да пабачэння. Усё патрэбнае ў цябе будзе. Усё, праўда. Я табе напішу.
— Да пабачэння, мой мілы, мілы хлопча, — сказала цётка і пацалавала яго. — Абавязкова знайдзі Тома Кліва. Ён за табой прыгледзіць, пакуль ты ўладкуешся і ўсё такое.
— Так, так. Да пабачэння.
— Да пабачэння, мілы хлопча, — безуважна паўтарыла яна.
— Да пабачэння.
Ён выйшаў з пакоя і на лесвіцы ледзь не спатыкнуўся. На ніжняй пляцоўцы выцягнуў канверт і парваў напалам, яшчэ напалам і яшчэ напалам. Не ведаючы, што рабіць з абрыўкамі, засунуў іх у кішэню штаноў.
— Мілы, усё ўжо астыла. Яечня і ўвогуле...
— Ты можаш вадзіць яе раз на тыдзень у кіно, — сказаў ён. — Раз на тыдзень — не смяротна.
— Я ж не супраць... Хіба я штосьці гавару?
— Не.
Ён увайшоў у сталовы пакой.